Zabytki kultury materialnej.

·         Kościół w Leśnie:

Zabytkiem architektury drewnianej Leśna jest modrzewiowy kościół katolicki pw. Podwyższenia Krzyża św. z 1650, ufundowany przez królową Marię Ludwikę. Jest to budowla o konstrukcji zrębowej z wieżą konstrukcji słupowo-ramowej na podmurówce z kamieni. Dach i wieża kościoła pokryta jest gontem świerkowym. Wnętrze zawiera strop płaski, chór wsparty jest na dwóch słupach.

·         Kościół w Brusach:

Rzymskokatolicki kościół parafialny w mieście Brusy, w województwie pomorskim. Mieści się przy ulicy Kościelnej. Monumentalna budowla została wybudowana w latach 1876-1879. Budowę rozpoczął ówczesny Proboszcz Ksiądz Augustyn Wika-Czarnowski. Kościół został zaprojektowany przez Adolfa Dankerta z Brandenburga jako budowla neoromańska i posiada trzy nawy. Świątynia charakteryzuje się dwiema zblokowanymi strzelistymi wieżami. Posiada duże wymiary – 60,9 m długości, 26 m szerokości i 12 m wysokości. W nawie południowej umieszczony jest ciekawy ołtarz „bracki” z XVII wieku, wykonany w stylu barokowym, pochodzi on z poprzedniej drewnianej świątyni. Na chórze o dwóch kondygnacjach umieszczone są organy firmy Zauera z Frankfurtu nad Odrą, zamontowane w 1880 roku. Ołtarz główny, wykonany przez Juliusza Zindlera z Chojnic, kupiony w 1883 roku został zniszczony podczas działań wojennych w 1945 roku. Obecny ołtarz główny został wykonany w 1950 roku według projektu artysty malarza Władysława Drapiewskiego z Pelplina, który również namalował obraz Chrystusa Króla. W nawie północnej umieszczony jest krucyfiks z XVIII wieku, pochodzący z poprzedniej budowli. Chrzcielnica, ambona, droga krzyżowa i dwa konfesjonały, które są arcydziełami sztuki snycerskiej „szkoły monachijskiej” zostały wykonane w drugiej połowie XIX wieku. W 1990 roku kościół został wzbogacony o trzy nowe ołtarze: Matki Bożej Częstochowskiej, Miłosierdzia Bożego i Świętego Huberta. Od 1999 roku bryła zewnętrzna świątyni jest iluminowana.

·         Kościół w Kosobudach

Parafia pod wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa w Kosobudach jest zarówno małą, jak i młodą wspólnotą. Choć kościół wybudowany został w 1871 roku, to samodzielna parafia ustanowiona został dopiero w 1975 roku. Do tego czasu, od zakończenia działań II wojny światowej, świątynia w Kosobudach stanowiła filię parafii w Brusach. Wówczas msze odbywały się niezwykle rzadko, a kościół służył raczej jako salka parafialna niż świątynia.  W kościele znajdują się zabytkowe organy kościelne.        

 b)budownictwo mieszkalne

·         Wiatrak z Brus – Holender

 Jest to wiatrak typu holenderskiego, wybudowany w 1876 roku na zlecenie gospodarza z Brus. Jest budowlą na planie ośmioboku, konstrukcji szkieletowej, odeskowaną w kształcie ostrosłupa ściętego. Obrotowy dach z silnikiem wiatrowym ustawiony jest pod wiatr. Wnętrze przedzielone jest stropami na trzy kondygnacje. Przy sprzyjających warunkach atmosferycznych, stałym i silnym wietrze, mielono w wiatraku ok.1 tony zboża w ciągu doby.

·         Chata w Czernicy

·         Stara Szkoła ( pruski mur)

    Dwory szlacheckie:

·         Wielkie Chełmy

Rodzina Sikorskich  najpierw  zamieszkiwała ten dwór drewniany – pozostałość po rodzinie Lewald - Jezierskich. Dwór  murowany w Wielkich Chełmach powstał w latach 1852-1853

i został zbudowany przez Sikorskich w miejsce poprzedniego dworu drewnianego rodziny Jezierskich z końca XVIII wieku. Nowy dwór był  parterowym budynkiem  o 4 wieżyczkach w rogach.

 Do współczesnych rozmiarów rozbudowano go w latach 1908-1909. Dwór był otoczony pięknym parkiem, którego fragmenty zachowały się do dziś - obecnie około 20 drzew to pomniki przyrody.

Późniejsze zmiany w pałacu dotyczyły przebudowy wnętrz. Reprezentuje styl neogotycki.

Po pożarze w 1932 roku został przebudowany w 1937 roku. W latach 1940-1945 został po raz drugi przebudowany. Był masywny, murowany z cegły okalał go park i sadzawka. Tak jest do dziś z niewielkimi zmianami. Reprezentuje styl neogotycki. Pałac w posiadaniu rodziny Sikorskich pozostawał od 1847 roku od 1947 roku. Po II wojnie światowej był dostosowany  do potrzeb mieszkaniowych, a potem dostosowano budynek do potrzeb szkoły.

·         Leśno:

W jej ręku dobra te pozostały ponad 100 lat. Wskutek zarazy i wojen szwedzkich, kiedy to zaginęły dokumenty własnościowe Leśno odebrano dziedziczce Kalinów, Annie i włączono do królewszczyzn klucza kosobudzkiego. Mąż Anny, Adam Szymnosz Leszczyński zabiegał o przywrócenie dóbr leśnieńskich rodzinie. W 1660 roku uzyskał od królowej Marii Ludwiki Gonzaga przywrócenie przywileju krzyżackiego. W 1678 roku sprzedał dobra Leśna Mikołajowi Lewalt Jezierskiemu. Ród Jezierskich wywodzi się z zamożnej szlachty pomorskiej osiadłej w tych okolicach już od XV wieku. W XVI wieku byli zarządcami klucza kosobudzkiego. 

    Dworce kolejowe

·         Męcikał

Tak wyglądała stacja kolejowa w Męcikale jeszcze w roku 1998. W tej chwili niema już, ani śladu, po tym budynku A parę lat temu, jak był zawiadowcą pan Czesław Szarmach, a kasjerem Szczepan Kroplewski była przykładem porządku. Przez ponad sto lat służyła społeczności męcikalskiej. Do tego rumowiska doprowadziła poczerwcowa polska gospodarka kapitalistyczna. Została rozebrana w roku 2001, dniu 12 kwietnia 2004 przejechał ostatni   pociąg osobowy, koło tego cmentarzyska.

A tak w pełnej świetności w latach 2004.

·         Brusy

·         Lubnia

 Szkoła

·         Przymuszewo

·         Męcikał

·         Lubnia

·         Gliśno

·         Huta

·         Czarniż

·         Małe Chełmy

·         Czyczkowy

·         Brusy

    

g    Leśniczówki

·         Giełdon

·         Laska

)    Zabytkowe domy

·         Dom przy ulicy Targowej

·         Dom przy dworcu